In het land van de Etrusken (wat de letterlijke betekenis van Toscane is) gaan schitterende natuur én cultuur met elkaar hand in hand. In het wereldberoemde landschap van groene heuvels vind je hier historische dorpen en steden zoals Florence, Pisa en Siena. Dit is de bakermat van de Renaissance en het agriturismo waar jaarlijks miljoenen toeristen op af komen.
Ook voor mezelf is dit de Italiaanse regio die ik het liefste bezoek. Bij een bezoek aan Florence wordt je direct bedolven onder de erfenis die de stad bewaart als geboorteplaats van de Renaissance. Uffizi is een van de meest indrukwekkende musea die ik ooit heb bezocht, waar de overgang van de Middeleeuwen naar de Renaissance tastbaar.
Maar wie alleen oog heeft voor de historie doet de stad én de gehele regio tekort. Wat mij betreft is het de beste plek voor eten en wijn drinken van Italië. Niet voor niets behoren Chianti en Brunello behoren tot mijn lievelingswijnen. Ik zeg altijd: hier maken ze wijnen voor het hart, om gulzig je glas te legen op weg naar het volgende. En het is waar: Toscane is natuurlijk beeldschoon qua dorpen en landschap.
Zeg je wijn in Toscane, dan zeg je Chianti, een wijn die zich in de laatste 30 jaar van ‘matig’ tot ‘Classico’ heeft ontwikkeld. Hetzelfde geldt overigens voor wijnen als Brunello di Montalcino, de Vino Nobile de Montepulciano en de Vernaccia di San Gimignano die Toscaanse wijnbouw in de laatst drie decennia bekend hebben gemaakt. Maar die ontwikkeling is niet vanzelf gegaan en stelt de regio tegenwoordig voor een paar grote problemen.
Wijnboeren die in de jaren zeventig hier begonnen met modernere wijnproductiemethoden en ook andere druivenrassen begonnen te gebruiken, moesten hun wijn declasseren en als tafelwijn verkopen. Deze wijn werden onder de noemer ‘Super Toscans’ in met name Engeland en Amerika erg populair. Inmiddels zijn classificaties aangepast maar wat nog rest is een grondige herstructurering van de wijnbouw. Sommige van deze populair geworden wijngaarden zijn zo uitgeput, dat het vermoeden bestaat dat de oogst extern wordt aangevuld.
Maar dat geldt uiteraard niet voor alle wijngaarden. Op veel van de heuvels wordt op zanderige, kalkachtige mergelbodem door vakmensen met respect voor de omgeving wijn gemaakt. Gelukkig maar.
Ontdek de wijnen van de makers:
Heel soms heb je geluk en hoef je helemaal geen moeite te doen om een goede wijn te vinden: Prima Pietra, kreeg ik cadeau van een Italiaanse vriend. Deze wijn heeft onmiskenbaar het karakter van een bordeaux-blend, maar is ook ontegenzeggelijk Toscaans en daarin proef je de schoonheid van het terroir.
.
Massimo Ferragamo begon de wijngaard in 2002 met de kernwaarden die ook door het wereldberoemde modehuis van de familie worden gehanteerd: elegantie, aandacht voor detail en kwaliteit en een liefde voor het land dat het produceert. Samen met wijnmaker Cecilia Leoneschi kwam hij tot de conclusie dat alleen een hooggelegen wijngaard geschikt was voor dit type wijn. Aanvankelijk zochten zij in Bolgheri, maar daar was geen hooggelegen land meer beschikbaar. Uiteindelijk kwamen zij uit in Riparbella, hemelsbreed 15 kilometer noordelijker. Hier plantten zij in 2002 de eerste stokken op een hoogte van 450 meter waarmee het direct de hoogst gelegen wijngaard aan de Toscaanse kust is.
Het Toscaanse domein Sassicaia heeft bewezen dat de traditionele Bordeaux druivenrassen cabernet sauvignon, merlot, cabernet franc en petit verdot wijnen van wereldklasse kunnen voortbrengen in deze regio. Daarom staan deze druivenrassen ook op Prima Pietra aangeplant. De kleibodem is hier ijzerhoudend, rijk aan fossielen en stenen.
Hoewel het nooit een doelstelling op zich is geweest, is het domein biologisch gecertificeerd. Voor Cecilia is dit simpelweg de beste werkwijze om perfecte druiven te krijgen. Dus staan hier tussen de wijnranken verschillende gewassen aangeplant; haver tegen erosie en groenten voor extra stikstof in de bodem (ook wel groene bemesting genoemd). De bloemen hebben als doel insecten aan te lokken die onder andere schimmels bestrijden. De wijngaard is daardoor vrij van pesticiden en insecticiden.
Al die aandacht en liefde proef je terug in het glas. Wereldwijd proberen producenten de Franse Bordeaux te evenaren. Zelden kom ik dergelijke wijnen tegen die mij echt weten te grijpen. Wat mij betreft is in Toscane de kans op een ‘succesvolle’ Bordeaux het grootst. Prima Pietra bevestigd mij in die opvatting.
Op 10 kilometer van de kust en 90 kilometer van Siena ligt het plaatsje Bolgheri. De bakermat van beroemde trofee-wijnen. De meeste domeinen hier maken hun wijnen voor hoge waarderingen door invloedrijke wijnjournalisten en voor rijke verzamelaars. Hoewel technisch perfect, hebben ze wat mij betreft een deel van hun ziel verloren door de fantastische oorspronkelijke wijngaarden uit te breiden met kwalitatief mindere stukken.
Mulini di Segalari, van Marina en Emilio, is hier een beetje een vreemde eend in de bijt. Een bezoek aan het 2,7 hectare tellende Mulini is een compleet andere realiteit. Verscholen tussen beboste heuvels moet je eerst een riviertje oversteken en daarom wordt je voor een bezoek opgehaald door Marina in een 4×4. In 2002 hebben Marina en haar man Emilio deze vergeten plek met bijbehorende ruïnes van watermolens gekocht en er weer tot leven gebracht.
.
Ik dronk hun wijn voor de eerste keer in een wijnbar in Florence: le volpi e l’uva. Een charmant en niet-pretentieus lokaal met een altijd interessante selectie wijnen per glas. Bij mijn eerste bezoek werd mijn aandacht getrokken door een Bolgheri die per glas werd geschonken. Niets geen show-wijn voor veel te veel geld. Dit glas was heerlijk ‘leeg’ en het tweede glas was ook heerlijk. Die twee glazen bleken ingeschonken te zijn door Emilio zelf, die ook mede-eigenaar van de bar is.
Marina en Emilio staan dicht bij de natuur en werken op biodynamisch wijze. Ze proberen de planten een natuurlijk evenwicht te laten bereiken. Dat betekent niet snoeien en ook geen, zelfs niet organische, bemesting. De plant moet het zelf redden. De van nature vigoureuze wijnstok heeft hierom hele bescheiden rendementen.
Wat Mulini voor mij zo bijzonder maakt, is het genoegen dat de wijn me iedere keer geeft, de verteerbaarheid. De wijnen zijn door en door Toscaans en toch ook duidelijk een Bordeaux-blend. Emilio is een begenadigd wijnmaker, die met zijn minimum interventie aanpak, geen toevoegingen behalve een beetje sulfiet tijdens het bottelen, ieder jaar weer weet te overtuigen.
Goede wijn schreeuwt niet maar fluistert. En dat is precies van toepassing op Ridolfi. Ik leerde de wijn kennen via de sommelier van Golden View Open Bar in Florence, Een restaurant, café, enoteca met een eindeloze wijnkaart en uitzicht op de Pontevecchio. We hadden elkaar leren kennen bij een proeverij waar we beide enthousiast waren over dezelfde subtiele sangiovese. Hij liet me de Brunello van Ridolfi proeven en ik was direct verkocht.
Achteraf bleek het hoge niveau van de wijn geen toeval. De wijn is namelijk afkomstig van een verwaarloosd domein uit Montalcino die in 2011 door Giuseppe Peretti, ondernemer uit Veneto, werd gekocht. Hij was al sinds de jaren ’90 eigenaar van een wijndomein Tenuta Rocchetta 20 km westelijk van Florence. Het met achterstallig onderhoud kampende domein in Montalcino werd grondig onder handen genomen, maar wel met behoud van en respect voor de antieke structuren van de “borgo”. Maar het belangrijkste is misschien wel dat Gianni Maccari hier verantwoordelijk is voor de wijnproductie.
.
Gianni is jarenlang keldermeester geweest bij een van mijn favoriete Italiaanse wijnen, al sinds de tijd dat ik nog een bijbaan bij Brand in Leiden had: Poggio di Sotto. Een wijn die altijd gewoon onbehoorlijk lekker was en helaas ook bijzonder duur. In die tijd heeft hij samen met Giulio Gambelli gewerkt, een mythische figuur die aan de wieg heeft gestaan van een aantal van de grootste sangiovese-wijnen ooit gemaakt.
Ridolfi is een andere wijn dan Poggio di Sotto. De wijngaard ligt in het noordelijke koelere deel van Montalcino en heeft ook een andere bodemsamenstelling. Wat ze wel met elkaar gemeen hebben, is de benadering in de wijngaard en de kelder. Biologische bewerkte wijngaarden, strenge selectie van de druiven voor de oogst, tijdens de oogst en na het plukken op de sorteertafel. Lange vergisting en maceratie tot 60 dagen gevolgd door een verblijf van, minimaal 36 maanden op eikenhouten foeders van minimaal 25 hl. Deze klassieke benadering levert naar mijn mening de meest interessante expressie voor zowel sangiovese als nebbiolo.
Gianni is in 2011 begonnen, dus 2014 wordt de eerste jaargang Brunello die volledig onder zijn leiding is gemaakt. Ik heb de wijn al in de kelder geproefd en kan niet wachten tot hij op de markt komt. In de tussentijd kunnen we genieten van zijn Rosso di Montalcino, geen ‘kleine’ Brunello, maar een jeugdige, zeer fijne sangiovese, de rijpe Brunello 2012 die nu al heerlijk drinkbaar is maar nog jaren mee kan, en de geslaagde, iets lichtere 2013.
Een bezoek aan Roberto Bianchi is een fijne ervaring. Het domein ligt in alle rust net buiten het dorpje Radda in Chianti en is omgeven door wijngaarden en olijfbomen. Als het weer goed is, proef je de wijnen op het ruime terras, met uitzicht over de eigen wijngaarden en die van buurman Montevertine. Roberto heeft veel uitgesproken ideeën, maar geen zendingsdrang.
Toen de vader van Roberto in 1974 vanuit Milaan verhuisde om wijn te gaan maken in Chianti was de (wijn)wereld een andere plek. De eerste jaren waren ingewikkeld, Radda is een van de hoogstgelegen dorpen van de Chianti Classico en de wijngaarden van Val delle Corti hebben een oostelijke expositie. Volledige rijping was daarom nooit vanzelfsprekend. Toen Roberto in 1999 het domein van zijn vroegtijdig overleden vader overnam, was de situatie al een stuk beter. De oudste wijngaard – waar hij in de beste jaren Riserva van maakt – had inmiddels een respectabele leeftijd bereikt, en in recente jaren heeft ook het warmere klimaat een gunstige invloed op de rijping van de druiven. Het voordeel van de hoge ligging blijft echter, in Radda kan sangiovese een finesse en elegantie ontwikkelen die je in de warmere delen van Toscane niet snel tegen zal komen.
De ideale balans tussen rijpheid en frisheid bereik je alleen in de wijngaard, nooit door ingrepen in de kelder. Roberto bewerkt de wijngaarden volgens biodynamische principes, zonder certificering na te streven. Door zijn aandacht voor de weerstand van de stokken, heeft hij zijn kopergebruik terug kunnen brengen tot een ongekend lage 2 kg / ha. De ranken worden niet gesnoeid en de van nature productieve sangiovese heeft een bescheiden evenwichtig rendement van 30 hl / ha bereikt. Een van de minder alledaagse keuzes is het ontbreken van een sorteertafel of selectie van trossen tijdens de oogst. Roberto heeft zoveel vertrouwen in wat zijn wijngaarden hem geven, dat imperfecte druiven voor hem ook een expressie van de wijngaard zijn. Ik kan me niet herinneren dit ooit eerder te hebben gehoord, eigenlijk alle topdomeinen werken met een drievoudige selectie van de druiven: gedurende het seizoen in de wijngaard; tijdens de oogst; en na plukken op de sorteertafel. Maar de voor Toscane bijzonder lastige jaargang 2014 heeft mij overtuigd van Roberto’s zienswijze, Val delle Corti’s Chianti Classico is een ongekend succes van complexiteit en drinkbaarheid.
Onze Piemonte wijnen:
Cormòns restaurants:
Cormòns restaurants:La Subida, vlakbij Terre del Faet, heeft zowel een eenvoudige Osteria als een Trattoria met een michelinster en een geweldig hotel.
Osteria La Subida (Via Subida 53A, Cormòns, + 39 0481 61689) houtje-touwtje terras met adembenemend uitzicht, heerlijke wijnkaart, ik wou dat ik dit op loopafstand had.
Enoteca di Cormòns (Piazza XXIV Maggio, Cormòns, +39 0481 630371) must visit, bijna alles wat er in Collio gemaakt wordt kan je er proeven.
Trattoria Al Cacciatore (Via Subida 52, Cormòns, + 39 0481 60531) bekroond met een michelinster, maar zoals vaker in Italië hou ik meer van de Osteria. Hoewel de wijnkaart alleen is al het bezoek waard.